رنگ‌های مصنوعی غذایی و کاربردها

رنگ‌های مصنوعی غذایی چیستند؟

رنگ‌های غذایی یا «دیزها» مواد شیمیایی‌ای هستند که برای بهبود ظاهر غذا با افزودن رنگ مصنوعی به آن‌ها کاربرد دارند. رنگ غذا می‌تواند به شکل دی‌اِزها (dyes)، پیگمنت‌ها (pigments) یا سایر مواد رنگزا باشد. برای مثال، یک آب‌نبات چوبی قرمز رنگ، به‌دلیل افزودن رنگ مصنوعی به آن چنین جلوه‌ای دارد.

یک رنگ مصنوعی غذایی ترکیبی شیمیایی است که در آزمایشگاه ساخته می‌شود. تولیدکنندگان رنگ‌های مصنوعی معمولاً با ترکیب دو یا چند دی‌اِز یا پیگمنت یک ماده جدید شیمیایی ایجاد می‌کنند که رنگ‌های روشن و شاداب را به غذا می‌بخشد. اگرچه رنگ‌آمیزی غذا سابقه‌ای چندصدساله دارد، ولی رنگ‌های مصنوعی غذائی از حدود اواسط قرن نوزدهم رواج یافتند؛ اولین رنگ مصنوعی غذایی در سال ۱۸۵۶ از قطران زغال‌سنگ به‌دست آمد.

انواع رنگ‌های مصنوعی غذایی

سازمان‌های نظارتی مانند سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) و سازمان ایمنی غذایی اروپا (EFSA) استفاده از رنگ‌های مصنوعی را مدیریت و تنظیم می‌کنند و تنها چند نوع را مجاز می‌دانند:

• زرد شماره ۶ (Sunset Yellow FCF): رنگ نارنجی-زرد، کاربرد در آب‌نبات، سس‌ها، محصولات پختنی و میوه‌های محافظت‌شده.

• زرد شماره ۵ (Tartrazine): رنگ لیمویی، کاربرد در آب‌نبات، نوشیدنی‌های غیرالکلی، چیپس، پاپ‌کورن و غلات صبحانه.

• قرمز شماره ۴۰ (Allura Red AC): رنگ قرمز تیره، کاربرد در نوشیدنی‌های ورزشی، آب‌نبات، چاشنی‌ها و غلات.

• قرمز شماره ۳ (Erythrosine): رنگ قرمز گیلاسی، کاربرد در آب‌نبات، پاپ‌سیکل و ژل‌های تزئینی کیک.

• آبی شماره ۲ (Indigo Carmine): رنگ آبی درباری، کاربرد در آب‌نبات، بستنی، غلات و تنقلات.

• آبی شماره ۱ (Brilliant Blue FCF): رنگ آبی مایل به سبز، کاربرد در بستنی، نخودفرنگی کنسروشده، سوپ‌های بسته‌بندی‌شده، پاپ‌سیکل و روکش کیک.

FDA در آمریکا مجوز استفاده از برخی رنگ‌ها را می‌دهد (مثلاً سبز شماره ۳ – Fast Green FCF) که در اروپا مجاز نیست و EFSA در اروپا رنگ‌هایی مانند Quinoline Yellow، Carmoisine و Ponceau را مجاز می‌داند که در آمریکا مجوز ندارند.

در هند، سازمان NFDAC (National Food and Drug Administration and Control) مسئول تنظیم است. رنگ‌های مجاز در هند عبارت‌اند از:

• زرد ۶ (Sunset Yellow FCF)

• زرد ۵ (Tartrazine)

• قرمز ۳ (Erythrosine)

• قرمز ۱۸ (Ponceau 4R)

• قرمز ۱۰ (Carmoisine)

• سبز ۳ (Fast Green FCF)

• آبی ۲ (Indigo Carmine)

• آبی ۱ (Brilliant Blue FCF)

سه دسته اصلی رنگ‌های غذایی

1. رنگ‌های اولیه (Primary Colours)
   آب‌محلول و پرکاربرد در صنایع غذایی و دیگر صنایع مانند داروسازی و آرایشی. مثال‌ها: Quinoline Yellow، Carmoisine، Tartrazine و Erythrosine.

2. رنگ‌های ترکیبی (Blended Colours)
   با ترکیب رنگ‌های اولیه و ثانویه ساخته می‌شوند، مانند رنگ‌های ترکیبی «شکلات تلخ»، «سیب»، «قهوه‌ای قهوه» و «زرد تخم‌مرغ».

3. رنگ‌های دریاچه‌ای (Lake Colours)
   برای مواردی که رنگ‌های محلول مؤثر نیستند (نامحلول در آب) استفاده می‌شوند؛ کاربرد در شکلات‌سازی، محصولات پختنی، ادویه‌ها، لبنیات، نوشیدنی‌ها و غیره. مثال‌ها: Lake Quinoline Yellow، Lake Tartrazine، Lake Sunset Yellow FCF و Lake Erythrosine.

مزایای رنگ‌های مصنوعی غذایی

• هزینه کمتر: دسترسی و تولید آسان‌تر نسبت به رنگ‌های طبیعی.

• بدون فلزات سنگین: عاری از جیوه، کادمیوم و آرسنیک.

• ظاهر جذاب‌تر: به‌دلیل رنگ‌های درخشان، غذاها برای مصرف‌کننده جالب‌تر می‌شوند (مثلاً کودکان).

• ثبات بالا: روشن‌تر و پایدارتر، با گستره رنگی وسیع‌تر.

معایب رنگ‌های مصنوعی غذایی

• تحریک‌پذیری در کودکان: برخی مطالعات نشان‌دهنده افزایش بیش‌فعالی در کودکان حساس است.

• احتمال آلرژی: بعضی افراد ممکن است واکنش‌های حساسیتی نشان دهند.

• آلودگی احتمالی: اگرچه نظارت جدی است، اما امکان وجود مواد سرطان‌زا هنوز موضوع پژوهش است.

کاربردهای رنگ‌های مصنوعی غذایی

• محصولات پختنی: بیسکویت، کیک و تزئینات کیک (باترکریم، فوندانت).

• نوشیدنی‌ها: انواع نوشابه‌ها، آب‌میوه‌ها، نوشیدنی‌های انرژی‌زا و مخلوط‌های خشک.

• شکلات‌سازی: ژله، آدامس، کرم یا خمیر شکلات.

• لبنیات و بستنی: رنگ‌آمیزی بستنی‌ها مانند بستنی توت‌فرنگی.

• سایر مصارف: رنگ‌آمیزی گوشت‌ها، تنقلات شور، محصولات دریایی و غذای حیوانات خانگی.